Існуе папулярная думка, што дзеці прасцей за дарослых перажываюць пераезд, хутчэй адаптуюцца ў новым асяроддзі, вучаць замежныя мовы. Не заўсёды гэта так – адзначаюць псіхолагі. Акрамя таго, перажыванне эміграцыі моцна залежыць ад веку дзіцяці. Запыталіся ў беларусаў пра іхны досвед пераезду з дзецьмі, а ў псіхолагаў – што зрабіць, каб для ўсёй сям’і эміграцыя прайшла прасцей.
«Накінула на галаву капюшон, пачала штурхаць і казаць, каб з’язджала»
Сям’я Алены з’ехала з Беларусі, калі дачцэ было 8 гадоў і яна скончыла першы клас. Жанчына не рыхтавала дзяўчынку загадзя да ад’езду, бо не планавала пераязджаць:
«Улетку 2021 года мы паехалі ва Украіну – на тры тыдні, перачакаць небяспечны перыяд, калі амаль штодня затрымлівалі некага з журналістаў. Я працую ў сферы медыя, таму дачка ведала, што адбываецца ў краіне. Але я збіралася вярнуцца і дачцэ казала, што да школы мы будзем удома, а пакуль адпачнём крыху».
Ужо ва Украіне стала ясна, што вяртацца ў Беларусь нельга. Адначасова Алене прапанавалі працу ў Польшчы, жанчына пастанавіла ехаць туды. У Варшаве дачка Алены пайшла ў другі клас звычайнай польскай школы. Першы час брала ўдзел у інтэграцыйнай праграме – два разы на тыдзень наведвала дадатковыя ўрокі польскай мовы. Спачатку дзяўчынка моцна перажывала за мову, і тады маці раіла ёй размаўляць па-беларуску, але павольна, і пераконвала, што так палякі абавязкова яе зразумеюць, бо мовы блізкія.
«Нам пашанцавала з класам і настаўніцай, усе паставіліся да дачкі даволі прыязна. Быў толькі інцыдэнт з украінкай. Неяк дачка прыйшла дамоў у слязах і апавяла, што тая ўкраінка заціснула яе ў прыбіральні, накінула ёй на галаву капюшон, пачала штурхаць і казаць, каб яна з’язджала», – прыгадвае Алена.
«Культурныя коды маленькага беларуса і маленькага паляка адрозніваюцца»
Беларуска адразу напісала настаўніцы пра здарэнне і папрасіла разабрацца:
«Напэўна, яна паразмаўляла з тою дзяўчынкаю, бо больш канфліктаў не было, яны ўвогуле з маёй дачкою не размаўлялі доўгі час».
Цяпер, праз тры гады, дачка цалкам адаптавалася ў Польшчы, вывучыла мову, мае добрыя стасункі з польскімі дзецьмі, адзначае Алена:
«Самыя цяжкія былі першыя месяцы. Дачка перажывала разрыў са сваім былым светам, атачэннем. У Беларусі было ўсё: гурткі, сябры, родныя, а тут спачатку не было нічога. Дачка мне нават казала: маўляў, ты разбурыла ўсё маё жыццё. Перастала казаць так недзе пад канец першага навучальнага года ў Польшчы».
Акрамя школы, Алена аддала дачку на дадатковыя заняткі ў Цэнтр беларускай салідарнасці:
«Гэта вельмі важны праект, бо скіраваны на дзяцей эмігрантаў. А дзецям, як і дарослым, вельмі важна быць сярод сваіх, бо культурныя коды маленькага беларуса і маленькага паляка адрозніваюцца, хто б што ні казаў».
Спачатку ў Грузію, потым – у Польшчу
Юлія з мужам і дваімі дзецьмі пераехалі з Беларусі спачатку ў Грузію. Найцяжэй першы пераезд перажывала дачка.
«Хоць ёй было ўсяго каля 4 гадоў, яна плакала ледзь не штодня, згадвала цацку, якую забылася ўдома, ці яшчэ нешта. Мы папрасілі перадаць з Беларусі мядзведзіка, якога яна там пакінула, а яшчэ імкнуліся шмат часу праводзіць разам, звярталі ўвагу дачкі на тое, як прыгожа навокал», – апавядае Юлія, як яны спрабавалі змякчыць эміграцыю для дзіцяці.
Сын Юліі пайшоў у Грузіі ў школу – пасярэдзіне навучальнага года – у першы клас.
«Яго мы адразу настройвалі на тое, як файна будзе пазнаёміцца з новымі людзьмі, традыцыямі, захапляліся школаю, дапамагалі з заняткамі. Нейкіх складанасцяў не ўзнікла, бо грузіны – вельмі адкрыты народ. У сына хутка з’явіліся сябры, а калі ёсць сябры – дзеці прасцей адаптуюцца», – кажа суразмоўца.
Праз год сям’я Юліі пераехала ў Польшчу:
«Мы ездзілі разам у Польшчу спачатку ў вандроўку, сыну вельмі спадабалася, ён сам казаў – пераязджаем. Мы потым яму гэта згадвалі – ты ж хацеў пераехаць, вось пераязджаем. Але, вядома, на новым месцы спачатку было няпроста. Сын расказваў, што ў першы дзень так хваляваўся ў новай школе, што нічога не запомніў».
Перад ад’ездам Юлія вучыла сына чытаць і пісаць па-польску, а потым, ужо ў Польшчы, першы час яны разам з мужам дапамагалі малому рабіць хатнія заданні, а яшчэ – імкнуліся як мага больш часу бавіць разам, вандраваць па Польшчы, паказваць, як навокал файна і цікава.
«Праз некаторы час, калі ён ужо вывучыў мову, з’явіліся сябры, першыя поспехі ў школе, яму стала прасцей і проста цікавей у новай краіне», – зазначае жанчына.
Другі пераезд прасцейшы
З дачкой Юліі з самога пачатку ў Польшчы было даволі проста, бо яна пайшла там у садок, дзе вучыла мову, заводзіла сяброў:
«Хоць бывае рознае, натуральна. Напрыклад, калі святкаваўся дзень бабулі і дзядулі, дачка плакала, што да іншых у садок прыйшлі бабулі і дзядулі, а да яе – не».
Агулам другі пераезд прайшоў прасцей, зазначае беларуска. Хоць сын дасюль згадвае Грузію, кажа, што там застаўся адзін з найлепшых сябраў, але яны не стэлефаноўваюцца: век такі, што не любяць размаўляць праз тэлефон, тлумачыць Юлія.
«Калі мы прыехалі ў Польшчу, адразу паехалі да сям’і, хлопчык у якой быў сябрам нашага сына, і потым яшчэ ездзілі па знаёмых. Думаю, гэта таксама спрасціла адаптацыю. Раю ўсім, калі ёсць магчымасць, ехаць туды, дзе сябры, каб не зусім на пустое месца. А яшчэ важна, каб у вашай сям’і былі добрыя стасункі, каб дзеці маглі прыйсці і ўсё распавесці, каб удома яны адчувалі ўтульнасць, абароненасць», – адзначае суразмоўца.
Важныя рэчы з радзімы і мара ў новай краіне
Паводле псіхолага Наталлі Скібскай, перажыванне эміграцыі ў дзяцей і дарослых адрозніваецца і моцна залежыць ад веку дзіцяці. Чым меншыя дзеці, тым лягчэй для іх праходзіць пераезд, бо самыя галоўныя людзі ў іхным жыцці, на якіх яны абапіраюцца, – бацькі:
«Эмацыйны стан дзяцей моцна звязаны з эмацыйным станам бацькоў, і для іх галоўнае, каб бацькі былі ў добрым настроі. Таму бацькам важна дбаць пра сябе і свой стан».
Падлеткі перажываюць пераезд цяжэй, бо ў гэтым веку самае галоўнае – вывучэнне сябе і сваёй сацыяльнай ролі ў групах, мадэлі сацыяльнага ўзаемадзеяння.
«Таму для падлеткаў важнейшыя аднагодкі, сябры, кампанія, а не бацькі. Калі дзіця пераязджае ў гэты перыяд, пакідае кампанію, у якой яму было добра, губляе сяброў, – гэта для яго вельмі складана і траўматычна», – зазначае спадарыня Наталля.
Бацькі могуць паспрабаваць змякчыць траўму эміграцыі. Калі сям’я пераязджае з малымі дзецьмі, перад паездкай ім трэба апавесці пра новую краіну, горад, паказаць фотаздымкі, сказаць, што вы там будзеце рабіць, раіць псіхолаг.
Можна прыдумаць разам з дзіцём нейкую мару, якую яно зможа здзейсніць пасля пераезду: напрыклад, паехаць да мора ці наведаць прыгожыя крыжацкія замкі. Гэтак на новым месцы з’явяцца прыемныя эмоцыі і ўспаміны.
Сур’ёзную ўвагу варта надаць збору рэчаў.
«У нас усіх ёсць так званыя пераходныя аб’екты – значныя рэчы, якія ў пэўны момант ёсць для нас апораю, суцяшэннем. Вельмі важна паразмаўляць з дзіцём пра тое, якія рэчы яно хоча ўзяць, і абавязкова іх узяць. Вы можаце думаць, што плюшавы сабачка, падораны цёцяю сто гадоў таму, варты сметніка, але калі дзіця хоча ўзяць яго з сабою, трэба ўзяць. Найлепш, каб дзіця само сабрала заплечнік з рэчамі, якія хоча ўзяць. І не трэба крытыкаваць, а проста прыняць, што гэтыя рэчы вельмі важныя для вашага дзіцяці», – кажа псіхолаг.
Якія мультфільмы паглядзець перад пераездам
Калі казаць пра падлеткаў, важна, калі гэта магчыма, дамовіцца з бацькамі сяброў, каб дзеці маглі стэлефаноўвацца і падтрымліваць сувязь.
«Бо з часам сябры, на жаль, адваляцца. Гэта крыўдная праўда, але так будзе. Але, калі магчыма, пэўны час варта захаваць старыя сяброўскія сувязі», – зазначае экспертка.
Таксама, калі ёсць магчымасць, варта прыязджаць у госці туды, адкуль з’ехалі, так трэба рабіць, бо гэта дапаможа «пабудаваць пераемнасць гісторыі»:
«Вельмі важна, каб наратыў нашага жыцця не перарываўся, каб гісторыя працягвалася, у тым ліку гісторыя стасункаў, і калі ёсць магчымасць прыехаць і сустрэцца, гэта дакладна будзе лепш за відэазванкі. Важныя стасункі варта паспрабаваць захаваць».
Перад ад’ездам трэба забяспечыць дзіцяці магчымасць развітацца з важнымі людзьмі там, адкуль вы з’язджаеце: наведаць іх, сказаць патрэбныя словы, выканаць пэўныя рытуалы.
Яшчэ можна паглядзець з дзецьмі першую частку мультфільму «Галаваломка» ці «Пэпі Доўгую Панчоху». Гэта гісторыі пра дзяўчынак, якія пераехалі, як яны даюць сабе рады. Але самая асноўная праца бацькоў у дапамозе дзіцяці адаптавацца да эміграцыі распачнецца ўжо ўласна ў новай краіне.
І першае, што могуць зрабіць бацькі, – выбраць месца для жыцця, дзе ёсць знаёмыя дзіцяці ці хаця б дзеці такога ж веку, з якімі можна пасябраваць, кажа псіхолаг:
«Гэта крытычна важна – знайсці кампанію. Я ведаю гісторыі, калі дзіця ў эміграцыі сядзіць удома, нікуды не хоча выходзіць, у яго ўсё жыццё ў смартфоне, бо сябры там, і дзіця пакутуе, што яны працягваюць жыць сваім жыццём, не згадваюць яго, а яно нібы згубілася. Таму вельмі важна арганізоўваць час дзіцяці такім чынам, каб у яго было ўзаемадзеянне з іншымі дзецьмі ягонага ўзросту».
Да псіхолага – найперш бацькам
Калі ў дзіцяці быў нейкі групавы занятак, напрыклад, спорт, трэба забяспечыць магчымасць ім займацца на новым месцы, кажа Наталля Скібская: гэта будзе вельмі карысна для эмацыйнага стану дзіцяці.
Агулам, паводле псіхолага, найлягчэй і дзецям, і дарослым распачынаць тэматычнае ўзаемадзеянне, таму варта падумаць пра гурткі, падлеткавыя клубы. З малодшымі дзецьмі крыху прасцей – яны могуць знаёміцца на дзіцячай пляцоўцы:
«І гэта трэба заахвочваць – падысці, пазнаёміцца, завязаць стасункі».
У першы перыяд пасля пераезду варта шмат часу праводзіць з дзецьмі.
«Бацькі часта пачынаюць займацца сваймі справамі, уладкаваннем жыцця на новым месцы, і дзіця ў выніку губляе радзіму, свой дом, пакой, а яшчэ і бацькоў», – зазначае адмыслоўца.
З дзіцём трэба шмат размаўляць: пра пачуцці – як кепскія, гэтак і добрыя, пра тое, што адбываецца на новым месцы, з кім пазнаёміліся, што зацікавіла і гэтак далей.
«І, вядома, падтрымліваць эмацыйна і вытрымліваць розныя эмоцыі, бо істэрыкі цалкам могуць быць, – папярэджвае спадарыня Наталля. – Падлеткі могуць абвінавачваць бацькоў у тым, што яны разбурылі ім жыццё, а бацькі ў гэтым месцы могуць пакутаваць ад пачуцця віны, і тады ўсім балюча ды складана».
Калі бацькі разумеюць, што не даюць рады, варта звярнуцца да спецыяліста, раіць суразмоўца, бо тое, як дарослыя спраўляюцца з эмоцыямі, будзе ўплываць на стан дзіцяці.
«І я нават найперш параіла б бацькам ісці да псіхолага, а не дзіця весці, бо ніхто не будзе так уздзеяць на дзіця, як бацькі, і не псіхолаг будзе з ім 24/7, а бацькі, ад якіх і будзе залежыць, як уся сям’я будзе функцыянаваць», – кажа экспертка.
Чым раней, тым лепш
Калі вы цяпер стаіце перад неабходнасцю пераезду і разважаеце, калі гэта лепш зрабіць – цяпер ці праз некаторы час, Наталля Скібская раіць раней:
«Чым меншае дзіця, тым яно лягчэй упішацца ў калектыў, хутчэй вывучыць новую мову. Калі дзіця пераязджае да 5–6 гадоў, у яго нават акцэнту не будзе».
Але ў любым выпадку варта разумець: як бы вы ні рыхтаваліся, у эміграцыі будзе складана, зазначае псіхолаг.
«І найлепшае, што тут можна зрабіць, – захаваць добрыя, даверлівыя стасункі ў сям’і, размаўляць пра ўсе перажыванні, бо калі дзяліцца горам, яно памяншаецца ўдвая, а калі радасцю – яна ўдвая павялічваецца», – рэзюмуе спадарыня Наталля.
Дзеці менш губляюць у эміграцыі, але моцна залежаць ад стану бацькоў
З тым, што пры пераездзе з дзецьмі бацькам варта найперш паклапаціцца пра свой стан, згодны псіхолаг Артур Удрыс, які сам эміграваў з Беларусі з сям’ёю:
«Дзеці крыху менш губляюць у эміграцыі. У бацькоў пераезд – гэта страта дому, бяспечнага месца, свайго статусу. Дзіця ж, калі ў яго застаецца сям’я, не страчвае адчування бяспекі і сваёй прыналежнасці да групы. Асабліва дзеці да 7–10 гадоў яшчэ зусім не сепараваныя ад бацькоў. Калі бацькі спакойныя, то і дзіцяці будзе добра».
І наадварот: калі бацькі адчуваюць сябе кепска, гэта паўплывае на дзяцей.
«Бывае, маці прыводзіць дзіця з сімптомамі дэпрэсіі, а потым аказваецца, што насамрэч у дэпрэсіі мама», – адзначае спадар Артур.
Размаўляць з дзецьмі трэба заўсёды, але ў новай краіне асабліва важна забяспечыць удома бяспечную атмасферу, каб дзіця магло распавядаць пра ўсе перажыванні.
«У тых, хто не знаёмы з псіхалогіяй, ёсць страх, што, калі абмяркоўваць штосьці непрыемнае, гэта можа рэтраўматызаваць, таму часта так бывае, што пэўныя падзеі ў сям’і замоўчваюцца – нібы іх і не было. Так рабіць не трэба, бо тады дзіця можа застацца сам-насам з перажываннямі і будзе адчуваць, што яго ўвогуле ніхто не падтрымлівае. Дзіцяці будзе няясна, з кім падзяліцца, як яму складана, калі ў сям’і нельга, а новае атачэнне яшчэ незразумелае», – адзначае суразмоўца.
«З’язджаць лепш назаўсёды»
Абавязкова трэба тлумачыць дзіцяці прычыны ад’езду, але рабіць гэта трэба адпаведна з узростам.
«Калі дзіцяці 4 гады, напэўна, не варта яму распавядаць пра геапалітычную сітуацыю ў свеце. Старэйшаму можна распавесці падрабязней. Так ці інакш дзіця будзе злавацца на бацькоў, што яго вырвалі са звыклага атачэння, і таму трэба растлумачыць, што для гэтага была сур’ёзная прычына», – зазначае эксперт.
Перыяд адаптацыі на новым месцы можа цягнуцца да года. Ён можа прайсці хутчэй, калі раней быў досвед пераездаў, вандровак, разуменне, чаму пераезд быў неабходны. Але бывае, што гэты час зацягваецца ці людзі зусім не адаптуюцца, бо захраслі ў чаканні вяртання, напрыклад.
«Калі чалавек чакае, што адбудзецца штосьці і можна будзе вяртацца назад, адаптацыя не запускаецца. Гэта адбіваецца на дзецях, якіх не аддаюць у школу, напрыклад, пакідаюць на онлайн-навучанні, яны не заводзяць сяброўстваў у новай краіне. Мая парада – з’язджаць лепш назаўсёды, а калі штосьці зменіцца, потым ужо вырашаць, што з гэтым рабіць – вяртацца ці не», – перакананы Артур Удрыс.
Ганна Ганчар belsat.eu
