Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPCz) potępił we wtorek Rosję za odmówienie dostępu do archiwów na temat sowieckich represji m.in. organizacji pozarządowej Memoriał, uhonorowanej w 2022 roku Pokojową Nagrodą Nobla.
ETPCz działa przy Radzie Europy.
– Badanie prawdy historycznej stanowi integralną część wolności słowa – podkreślił w komunikacie Trybunał z siedzibą w Strasburgu we Francji.
Skargi w tej sprawie zostały złożone w latach 2012-22 przez pięciu obywateli Rosji badających historię represji politycznych w Związku Sowieckim oraz przez Memoriał w celu uzyskania dostępu do archiwów dotyczących m.in. „egzekucji i deportacji etnicznych zleconych przez organy pozasądowe w latach 30. i 40. XX wieku”.
W tym samym czasie Marie Dupuy, szwajcarska siostrzenica Raoula Wallenberga – szwedzkiego dyplomaty i arystokraty, który uratował pod koniec II wojny światowej dziesiątki tysięcy węgierskich Żydów, dostarczając im szwedzkie dokumenty – także zabiegała o dostęp do archiwów dotyczących sowieckich represji. Dupuy szukała informacji dotyczących losów Wallenberga, zmarłego w lipcu 1947 roku na Łubiance w Moskwie. Wcześniej Wallenberg został z nieznanych powodów porwany przez NKWD po wkroczeniu Armii Czerwonej do Budapesztu. Sprawa do dziś owiana jest tajemnicą.
– We wszystkich przypadkach wnioskodawcom całkowicie odmówiono dostępu do informacji, przekazano niepełne informacje lub zakazano im kopiowania oryginalnych dokumentów – podał Trybunał.
Jednego z wnioskodawców uznano nawet za winnego nielegalnego wejścia w posiadanie „osobistych i rodzinnych tajemnic” ofiar represji etnicznych podczas badań nad przymusowymi przesiedleniami Rosjan pochodzenia niemieckiego.
Odmowa dostępu do archiwów jest traktowana jako „ingerencja w prawo tych osób do otrzymania informacji”, a zatem, jak uznał ETPCz, stanowi naruszenie art. 10. Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, dotyczącego wolności słowa.
Po pełnowymiarowej napaści na Ukrainę w lutym 2022 roku Rosja została wykluczona z Rady Europy i od 16 września 2022 roku nie jest już stroną Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, ale odpowiada przed ETPCz za naruszenia popełnione przed tym terminem.
Również dziś Europejski Trybunał Praw Człowieka nakazał Rosji wypłacenie setek tysięcy euro czterem stowarzyszeniom i około 80 osobom w związku z przyjętą w 2015 r. ustawą o organizacjach niepożądanych.
ETPCz podkreślił, że ustawa ta „wiąże się z poważnymi ograniczeniami dla objętych nią organizacji” – nie mogą one mieć biura, kont bankowych, ani realizować w Rosji projektów, a dostęp do ich stron internetowych w Federacji Rosyjskiej jest ograniczony.
Ponadto w 2021 r. zakazano obywatelom Rosji uczestniczenia w działalności tych organizacji.
Trybunał ocenił, że odnośna ustawa nie określa wystarczająco precyzyjnie nagannych poczynań organizacji oraz niejasno definiuje motywy, które mogą uzasadnić nadanie im statusu organizacji niepożądanych.
– Te braki sprawiają, że ustawa jest stosowana w sposób nieprzewidywalny – podkreślono, dodając, że nie zabezpiecza ona przed niemal nieograniczoną uznaniowością władzy wykonawczej.
W ten sposób Rosja – uznał ETPCz – naruszyła Europejską Konwencję Praw Człowieka w sferze swobody stowarzyszania się i wolności słowa.
W maju 2015 roku w Rosji przyjęto ustawę pozwalającą władzom uznać zagraniczne i międzynarodowe organizacje pozarządowe, a także firmy, za niepożądane na terytorium Federacji Rosyjskiej w przypadku, gdy „stwarzają zagrożenie dla podstaw ustroju konstytucyjnego Rosji, jej obronności lub bezpieczeństwa”. Wpisanie na listę niepożądanych organizacji oznacza zakaz prowadzenia jakiejkolwiek działalności w Rosji. Za złamanie zakazu grożą grzywny i kary pozbawienia wolności.
MaH/belsat.eu wg PAP
